Giá điện thế nào cho hợp lý? Tác động như thế nào tới người Tiêu Dùng và Doanh Nghiệp.
Một trong những vấn đề đáng chú ý nhất mà Quốc hội dự kiến thảo luận tại kỳ họp lần này là nguyên tắc định giá điện trong luật Điện lực sửa đổi. Đây là một chủ đề không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà lập pháp mà còn của đông đảo người dân, bởi nó ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày và kinh tế quốc gia.
Tính Đúng, Đủ và Xóa Bù Chéo
Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng phát triển và nhu cầu về năng lượng ngày càng tăng cao, việc xây dựng một hệ thống giá điện hợp lý trở thành nhiệm vụ cấp bách. Nhiều chuyên gia đã đưa ra các ý kiến giá trị cho dự án luật này, trong đó có sự tham gia của Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên. Một trong những nội dung được nhấn mạnh là quy định về giá bán điện theo cơ chế thị trường, nhưng vẫn cần có sự điều tiết từ Nhà nước nhằm đảm bảo sự công bằng và ổn định.
Chuyên gia về giá, ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam, đã có những phát biểu rất đáng chú ý. Ông cho rằng, cơ cấu giá điện cần phải đạt được mục tiêu minh bạch, với các thành phần rõ ràng. Ông nhấn mạnh rằng Nhà nước không nên can thiệp quá sâu vào việc điều hành giá điện, để tránh tạo ra những bất cập trong thị trường.
Hơn nữa, ông Thỏa khẳng định: “Đã đến lúc chúng ta cần có sự đổi mới và đột phá trong chính sách giá điện, cũng như cơ chế quản lý và điều tiết giá. Điều này không chỉ phù hợp với chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 55 mà còn đáp ứng được yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh kinh tế hiện nay.” Qua đó, ông kỳ vọng rằng luật Điện lực sửa đổi sẽ tạo ra một khung pháp lý vững chắc, thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành điện.
Tác động tới Người Tiêu Dùng và Doanh Nghiệp
Những thay đổi này không chỉ mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp trong ngành điện mà còn có tác động sâu rộng tới đời sống hàng ngày của người tiêu dùng. Một cơ chế định giá minh bạch và công bằng sẽ giúp người dân dễ dàng tiếp cận với nguồn điện, đồng thời cũng khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào phát triển năng lượng tái tạo, từ đó góp phần vào việc bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Việc định giá điện theo cơ chế thị trường cũng sẽ tạo ra cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào thị trường Việt Nam, từ đó thúc đẩy sự cạnh tranh và cải thiện chất lượng dịch vụ. Điều này không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho người lao động.
Ông Thỏa đã phân tích rằng Nghị quyết số 55 đã đặt ra định hướng rõ ràng về việc áp dụng giá thị trường cho tất cả các loại hình năng lượng. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc minh bạch trong giá mua bán điện, đồng thời yêu cầu xóa bỏ mọi rào cản nhằm đảm bảo rằng giá năng lượng được xác định bởi thị trường, không còn hiện tượng bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng hay giữa các vùng miền.
Theo ông Thỏa, “Các quy định cụ thể trong nguyên tắc định giá điện trong luật Điện lực sửa đổi cần phải được thực hiện theo đúng chủ trương của nghị quyết. Cần phải luật hóa nghị quyết này để có thể áp dụng vào thực tiễn trong việc điều hành giá.”
Ảnh: EVNSPC
Ông Nguyễn Tiến Thỏa đã chỉ ra rằng, trong nguyên tắc định giá điện, điều cốt yếu là giá điện phải bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí sản xuất và kinh doanh hợp lý, đồng thời mang lại lợi nhuận cho các đơn vị điện lực. Ông nhấn mạnh: “Nếu chúng ta thực hiện đúng nguyên tắc này, nó sẽ tạo ra tác động tích cực như một ‘đòn bẩy’ cho nền kinh tế, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào phát triển nguồn và lưới điện, đồng thời tạo áp lực để sử dụng điện một cách tiết kiệm hơn.”
Ông cũng cho biết thêm rằng cần phải giảm dần và tiến tới xóa bỏ hiện tượng bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng và các vùng miền. Đặc biệt, các nội dung như “Chính phủ chỉ đạo nghiên cứu xây dựng phương án hỗ trợ giảm tiền điện cho các hộ nghèo và hộ chính sách xã hội” không nên được đưa vào chính sách giá. Thay vào đó, những nội dung này cần được tách riêng và quy định trong một mục cụ thể về chính sách hỗ trợ tiêu dùng điện.
Trước đó, trong quá trình thẩm tra dự án luật Điện lực sửa đổi, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đã yêu cầu Bộ Công thương làm rõ một số vấn đề liên quan đến giá điện và việc xóa bỏ bù chéo. Theo Ủy ban, dự thảo luật chưa nêu rõ một số vấn đề về giá điện, cũng như chưa có quy định minh bạch về các thành phần cấu thành giá, bao gồm cả khoản hỗ trợ cho các đối tượng chính sách và vùng sâu, xa. Những khoản này vẫn được hạch toán vào giá điện nhưng cần phải có sự tách bạch rõ ràng và lộ trình cụ thể để có thể sử dụng ngân sách hoặc nguồn tài chính khác phù hợp.
Ngoài ra, cơ cấu các nguồn điện cũng cần có chính sách hợp lý trong luật Điện lực sửa đổi, bao gồm lộ trình giảm dần và tiến tới xóa bỏ các dự án sử dụng công nghệ lạc hậu, đồng thời ưu tiên cho các dự án có hệ thống pin lưu trữ phù hợp và an toàn cho hệ thống điện.
Chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong, đã góp ý rằng luật sửa đổi cần bổ sung quy định đảm bảo quyền tự do thỏa thuận giá mua bán điện trực tiếp giữa người mua và người bán trên thị trường điện cạnh tranh, không cần phụ thuộc vào khung giá của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Đặc biệt, với nguồn điện tái tạo, Quy hoạch điện 8 hướng đến việc Việt Nam sẽ có một thị trường điện cạnh tranh đầy đủ vào năm 2050, trong đó điện tái tạo sẽ chiếm tỷ trọng lớn (trên 80%) trong tổng nguồn điện. Điều này có nghĩa là giá điện bán lẻ ở Việt Nam sẽ có xu hướng giảm dần, thay vì chỉ tăng liên tục như hiện nay.
Minh bạch và Cơ chế Giá Điện Hai Thành Phần
Để giải quyết những vấn đề nêu trên, các chuyên gia đề xuất cần minh bạch hóa các thành phần trong cơ cấu giá điện và quy định rõ giá điện theo hai thành phần. Ông Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh: “Cần bổ sung nguyên tắc xác định và áp dụng giá điện theo hai thành phần: giá điện cao điểm và thấp điểm, cũng như giá điện khuyến khích sử dụng tiết kiệm và hiệu quả. Đặc biệt, cần có yêu cầu và giải pháp đảm bảo tính ổn định về giá điện, với mức giá và thời gian tối thiểu, đồng thời bảo đảm giá điện có tính minh bạch cao và có thể tăng giảm, chứ không chỉ tăng một chiều theo đề xuất của EVN.”
Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Xuân Hồi, chuyên gia năng lượng, cũng lưu ý rằng vấn đề quan trọng nhất nằm ở khâu điều hành giá. Ông cho rằng mỗi quốc gia có cách tính giá điện khác nhau, nhưng đều phải đảm bảo tính đúng và đủ trong chi phí mà hộ tiêu thụ gây ra cho hệ thống điện. Thông thường, cơ cấu biểu giá điện bao gồm hai thành phần: giá công suất (giá thuê bao) và giá điện năng. Hiện tại, hệ thống giá điện của Việt Nam vẫn áp dụng giá bán lẻ điện bình quân. Để điều tiết giá điện theo cơ chế thị trường, luật Điện lực sửa đổi cần quy định về giá điện hai thành phần, đồng thời cố gắng tách bạch rõ ràng giữa các hoạt động công ích và hoạt động thị trường.
Trao đổi với báo Thanh Niên, nhiều chuyên gia năng lượng nhấn mạnh rằng cơ chế giá điện hai thành phần mà Bộ Công thương đang xây dựng, nếu được đưa vào luật Điện lực sửa đổi, sẽ tạo điều kiện cho việc điều hành giá điện công bằng hơn. Điều này sẽ phản ánh chính xác chi phí mà ngành điện phải bỏ ra để phục vụ từng khách hàng, từ chi phí đường dây đến trạm biến áp và chi phí điện năng. Qua đó, người tiêu dùng sẽ có cái nhìn rõ ràng hơn về lượng điện tiêu thụ của mình, giúp họ điều chỉnh hành vi sử dụng điện một cách hiệu quả hơn.